እንደራሴ በብሪጅ ሪሰርች እና ኢኖሽን በየወሩ እየተዘጋጀ ይቀርባል።
የብሪጅ ዳሰሳዊ ምልከታ፡ በአዋጅ ቁጥር 1373/2017 ላይ
- አስተዳዳሪ
- አስተያየት
ኢ.ፌ.ዴ.ሪ የህዝብ ተወካዮች ምክር ቤት ቡናን በክልሎች ውስጥ ጣልቃ የሚገባበትን ነባር አዋጅ አሻሽል ምክር ቤቱ፣ መጋቢት 23 2017 ዓ.ም. ባ መጽሃፉ 22ኛ መደበኛ ጉባኤ፣ የቀረበለትን ይሕንኑ የማሻሻያ አዋጅ ያፀደቀው በተሰብሳቢው ድምጸ-ተቀቦ በአብላጫ ድምጽ ሲሆን፤ ነባሩን አዋጅ ቁጥር 359/1995ን ተክቶ አዋጅ ቁጥር 1373/2017 በሚል ቅ.
ይህ የተሻሻለው አዋጅ (ቁጥር 1373) የፌዴሬሽን ምክር ቤትን እና በበኩሉ መንግሥቱን ተቋማዊ አቅም በመገንባት ላይ፣ ዋና ዋና መንግሥቱ በትግራይ ክልል ጣልቃ የመግባቱ የመጀመሪያ ደረጃ በተያዘለት ማግስት ያጋጠሙ አሥተዳደራዊ እና ፖለቲካዊ ጉዳዮች የሕግ እና ፖለቲካዊ ምክንያቶች ለመድፈን ዓይነተኛ ሚናተኛ፡ በሌላ ድህረ ገፅ በትግራይ ክልል ካጋጠመው ጥረዛ በመነሳት በሌሎች የፌዴሬሽኑ አባላት ውሥጥ መሰል ችግሮች ቢከሰቱ፣ ታጣቂ የፖለቲካ ቡድኖች የበላይነት፣ የጊዜያዊ አሥተዋፅኦ በልማትና በሥነ-ሥርዓት ዘርፍ በሚጫወተው ሚና መጫወት እና ሌሎች ጉዳዮችን እንደሚፈቱ
ሐዋሪያዊ፣ አጠር ያለ ሀተታ የቀዳሚውን አዋጅ መታወቂያዎች በትግራይ ክልል ስላጋጠመው የሕግ እና የፖለቲካ ነባራዊ ምክንያቶች እንዲቀሩ የተሻሻሉ ጉዳዮችን እና አንድምታዎችን ይፈትሻል፡
የአዋጅ 359/1995 ውስንነቶች
በ1987 ዓ.ም ሕገ-መንግሥት በዝርዝር እንደተቀመጠው የኢትዮጵያን አስፈላጊ መረጃዎች፣ ብሔር፣ ብሔረሰቦች እና ሕዝቦች ራስን በራስ የማስተዳደር መርሃ ግብር፣ የህዝቦች ባህላዊ ማንነት እና ራስን በራስ የማስተዳደር መብት፣ ከፍተኛ ልዕልና የተሰጣቸው የሕገ-መንግሥቱ ቀዳሚ አዕማድ ናቸው፡ አንድነት እንዲሻሻል የተፈለገው ነባሩ አዋጅ 359 አስፈላጊ የሆነበት ምክንያት በሕገ መንግሥት የተደነገገውን ሕዝብ ራሳቸውን በራሳቸው የማስተዳደር ቡድናዊ መብት የመጣስ አደጋ ሲገጥመው እና በተርዛሚውም ሕገ-መንግሥቱን የሚያናጉ ፖለቲካዊ ምክንያቶች ሲፈጸሙ ታዩ። የነባሩ አዋጅ ቁጥር አንድ ሰከንድ የፍዴሬሽኑ አባላት ወደ ሕገ-መንግሥታዊው ሥርዓት እንዲመለሱ እና ሌሎችም ሊመጡበት ከሚችልበት የመናጋት አደጋ ለመካፈል። የተፈጠረውን ችግር ቀልብሶ፣ ፖለቲካዊ ችግር ወደነበረበት ሕገ-መንግሥታዊ ድባብ ለመከላከል በአዋጁ እንደተቀመጠው ጊዜያዊ አሥተዳደርን ማቋቋም አስፈላጊ የሆነው አሌ አይባልም።
ነገረ ቅዱሳን የጊዜያዊ አሥተዳደር ቆይታን በታቀደለት ዓመታት ብቻ ከመገደቡ ባለፈ፣ ለጊዜያዊ አሥተዳዳሪዎች ያረጋገጠ መነፅር፣ በዙም ነባራዊ ችግሮች በዚህ የጊዜ ማዕቀፍ ውስጥ ይፈታሉ ብሎ ማመኑን ማብቃቶች አዋልኩ።
የአዋጁ አንቀጽ 15 ቁጥር 3፣ የፌዴሬሽን ምክር ቤት የተጠቀሰው ክልል ችግር አልተፈታም ብሎ ካመነ፣ የመቆያ ጊዜውን ከሥድስት ወራት ላልበለጠ ጊዜ ብቻ የማራዘም ሥልጣን ሰጠ።
ሕገ-መንግሥታዊ እኩል በተፈጠረበት ክልል ውስጥ የሚቋቋሙትን ጊዜያዊ አሥተዳደር ቆይታን ለማራዘም ውሳኔ እንዲሰጥ ሕገ-መንግሥታዊ ሥልጣንን የሰጠው የፌዴሬሽን ምክር ቤት በዓመት በርካታ ጊዜያት ብቻ የሚሰበሰብበት ምክንያት፣ በእነዚን የስብሰባ ቀነ-ቀጠሮ መካከል፣ አዋጁ እንዲፈታቸው የሚጠበቅባቸውን ችግሮች ከተባባሱበት ከመሄድ ባሻገር፣ ከቁጥጥር ሊያልፍ ቻለ። ኢያኖም ሰፊ ሕገመንግሥታዊ አስተባባሪነት ወደ መፈጠር ሊያሻግራቸው ይችላል።
እነዚህ እና ሌሎች ችግሮች፣ የቀለጠለት ወራት በፊት የአሥተዳደር ዘመኑ በተጠናቀቀው የትግራይ ክልል ጊዜያዊ አሥተዳደር ክንውን ላይ እስከታዩበት ጊዜ ድረስ፣ በንድፍ-ሐሳብ ደረጃ ብቻ የነበሩ ቢሆንም በተጨባጭ ከሴት መቻላቸው አዋጁን ማሻሻልን ቀዳሚ አድርጐታል፡
ትግራይ እንደ ማሳያ
ዘመነ መንግሥቱ ሕወሴን ሕገ-መንግሥታዊ መመሪያን በመቁረጫ ለመናድ መውጣት ቀስቅሴ በሚል ምክንያት በመረጃ፣ በሕወሐት ሥርዓቱን ክልላዊ መንግሥት አስወግዶ ጊዜያዊ አሥተዳደር ካዘጋጀበት ጊዜ አንቶ፣ በርካታ ሕግ-ነክ ሲነሱ ቆይተዋል፡ ጊዜያዊ አሥተዋፅኦ፣ ምርጫ እንደማድረግ ያሉ የተያዙ ፖሊሶችን ሲያሳዩም የቆይታ ጊዜውን ካገባደደ፣ የፌዴሬሽን ምክር ቤት ልዑካንን ጨምሮ ውሳኔ መስጠት ሕገ-መንግሥታዊ አካል ማን ነው? የአሥታኙን አስፈላጊ ማድረግ ችግሮች እየተባባሱ ቢቆዩም ፈጣን እርምጃዎች ለመውሰድ ምን ዓይነት ሕገመንግሥታዊ ርእሶች አሉ? በትግራይ ያሉት የፖለቲካ ግጭቶች ውስጥ ባሉበት ተቃዋሚ ኔታ ዲሞክራሲያዊ ሥርዓትን መመለስ ይቻላል? የተፈቀደው የዘመናት ስልጣን ተግባብቶ ከቀውስ መውጣት ባይችል ምን ዓይነት ሕጋዊ እና አሥተዳራዊ መውጫ መንገዶች አሉ? ቃል ተጠቃሹ ነበር፡
እነዚህ እና ሌሎች በዝርዝር ሊታዩባቸው የሚችሉት ችግሮች በተጨባጭ መታየታቸው፣ ለነዚ ንዑሳን ችግሮች ሊቀ ጳጳስ ሕጋዊ ምላሿ ከነባሩ አዋጅ ማዕቀፍ የሚያስወጣው እንደመሆናቸው፣ ንጉሡ አፋጣኝ ዕርምጃዎችን እንዲወስዱ ማስገደዳቸው፣
ቀደም፣ አዋጅ 1373/2017 ችግርን ለመቅረፍ አስቀድሞ የተወሰዱ እርምጃዎች ያልፈፀሟቸውን ፖለቲካዊ እና ተቋማዊ ችግሮች ግንዛቤ ውስጥ ከትቶ የተቀረጸ ማሻሻያ ሕግ ነው፡ ሕጎች በሚወጡበት ጊዜ ‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹
እነዚህ እና ሌሎች በዝርዝር ሊታዩባቸው የሚችሉት ችግሮች በተጨባጭ መታየታቸው፣ ለነዚ ንዑሳን ችግሮች ሊቀ ጳጳስ ሕጋዊ ምላሿ ከነባሩ አዋጅ ማዕቀፍ የሚያስወጣው እንደመሆናቸው፣ ንጉሡ አፋጣኝ ዕርምጃዎችን እንዲወስዱ ማስገደዳቸው፣
የማሻሻያው ይዘቶች
ለፌዴሬሽን ምክር ቤቱ አፈ-ጉባኤ ተጨማሪ ሥልጣን ስለመስጠት፣
የፌዴሬሽን ምክር ቤት፣ በዓመት የተቀጠረለት ጊዜ ብቻ የሚሰበሰብበት፣በየት ምእመናን ክልሎች ውስጥ የማዕከላዊ መንግሥቱን ጣልቃ ገብነት የሚያስገድዱ ችግሮች ሲፈጸሙ፣የፌዴሬሽን ምክር ቤቱ አፈ-ጉባኤ ለ መንግሥቱ ጣልቃ እንዲገባ ለማዘዝ የሚያስችል ሥልጣን ይህም በአዋጅ 359 ውስጥ ውሥኑነት ከመቅረፅ ባለፈ፣ ተቋማቱ ፈጣን ምላሽ የመስጠት ችሎታቸውን ያዳብራልና ቸልተኝነት የሆነ የአዋጁ ማሻሻያ ነው።
ከዚ ወላጆች ወላጆች የፌዴሬሽን ምክር ቤት አባላት በሚሰበሰቡበት ጊዜ፣ የአፈ ጉባኤውን ውሳኔ መርምሮ የሚያሳልፉ መሆናቸውን፣ የማሻሻያው መንፈስ በፌዴሬሽን ምክር ቤቱ የተወከሉትን የብሔር ብሔረሰቦች እና ሕዝቦች ሕገ-መንግስታዊ በጋራ የመወሰን ስልጣንን ያስጠብቃል። ይጠብቃልም፡
ለጊዜያዊ አሥተዳደሮች የሚሰጠው የጊዜ ገደብ
ነባሩ አዋጅ ሕገ-መንግሥታዊ ጭነትን ከሚመጣ አደጋ እንዲከላከሉ የሚደረጉ ጊዜያዊ አሥተዳደሮች የተመደበላቸው ጊዜ ሲያበቃ፣ ከሥድስት ወራት በላይ ማራዘም እንደማይቻል ደንግጎ ነበር። ያም ሆኖ መጠነ ሰፊ ደም አፋሳሽ መጋቢ እና ውስብስብ የፖለቲካ ባለሙያዎች ለሚገጥሙ ሟቾቻቸው ለጊዜያዊ አሥተዳደሮች ተጨማሪ ሥሥሥት ወራትን አለማግኘታቸውን በትግራይ ክልል ከነበሩት ተወኔታ በተጨባጭ መረዳት ተችሏል ይህንን ግንዛቤ ውስጥ በመክተት አዋጅ 1373/2017 እስከ አንድ ዓመት ማራዘም እንደሚቻል እና አስፈላጊ ከሆነም በድጋሚ ከአንድ ዓመት በላይ በለጠ ጊዜ ሊራዘም እንደሚችል ደንግ ሣይሆን
የማሻሻያው ጠንካራ እና ደካማ ሀይሎች ጠንካራ
- በፌዴሬሽን ምክር ቤት ስብሰባ መዘገብ፣ ምክንያት የማዕከላዊ መንግሥቱን ሕገመንግሥታዊ መብቶችን የማስከበር ሥርዓት እንዲወጣ ለማድረግ አፋጣኝ ሕጋዊ መደላደልን መፍጠሩ።
- የሚቋቋሙት ጊዜያዊ አሥተዳደር የተፈጸሙትን ሕጋዊ እና ፖለቲካዊ ችግሮች መፍታት የማይችሉባቸው ቦታዎች ሲያጋጥሙት የቀሩትን ሕገ-መንግሥታዊ ተግባራት እንዲቀጥሉም አስፈላጊ ሲሆን ከሥድስት ወራት በላይ መዘጋት፣
- የጊዜያዊ አሥተዳዳሪዎች ቆይታ ማራዘም ሲያስፈልግ፣ የፌዴሬሽን ምክር ቤቱ ካለባቸው ተደራራቢ ሕገ-መንግሥታዊ ጉዳዮች፣ ምክር ቤቱን ጊዜያዊ ስብሰባዎች በጥራት ውይይት አድርጎ ውሳኔ ለመሥጠት የሚያስገድድ፣ ምኞቴታን ግንዛቤ ውስጥ መግባት፣
- የህጎች መሻሻሉ አንዱ ገፊ ምክንያት፣ ከነባራዊ ታጣቂዎች ጋር መናበብ መመቻቻላቸው እንደ ቀድሞ፣ ማሻሻያው ለትግራይ ክልል አረጋዊነት ምላሽ ሊሰጥ እንደሚችል፣ ከጠንካራ ጎደሎው መካከል ሊጠቀሱ የሚችሉ ናቸው።
ደካማ ደካማ
- ምኞቱ ማሻሻያው የፌዴሬሽን ምክር ቤቱን በአጣዳፊ ሰብስቦ ውሳኔ መስጠት አለመቻልን ተንተርሶ፣ የጊዜያዊ አሥተዋፅኦን ርዝማኔ ጉዳይ ለአፈ-ጉባኤው ፈለገ በጎ ጎኑ ሕይወት ቅሉ፣ የአፈ ጉባኤውን ውሳኔ ምክር ቤቱ እንዲያፀድቅ መደንገጉ፣ በአፈ ጉባኤው ውሳኔ እና በፌዴሬሽን ም/ቤት አባላት የመሰብሰቢያነትን ጊዜ የሚያሳልፉትን ችግሮች መፍታት
- የአሥተዳደር ጊዜ በተዘዋዋሪ ቁጥር፣ በሕዝቦች የቋንቋ ማንነት ላይ ጅማሬውን የኢትዮጵያዊ ጉዳዮችን በተለይም የክልል ራስ ገዝ አስተዳደርን የማዳከም ስሜት ሊፈጥር ይችላል፣
አንድምታዎች
ከላይ የዳሰስነው ይሻሻል የተሻሻለው አዋጅ 1373/2017፣ የነባሩን አዋጅ 359ን እውነታዎች በቀረፃ ፊት ከፀደቀበት መጋቢት 23 ጀምሮ ወደ ሥራ መግባት ቻለ። አዋጁ በተቀመጠለት የማሻሻያ መንፈስ ከተገበረ፣ ሕገ-መንግሥታዊ መመሪያን በቅጡ ከበርም ለማስታጠቅ የሚያስችል ዕምነት አለ፡- ይህ ካልሆነ ግን፣ አሳታፊነትን እና የብዝሓ ብሔርነትን ቅርጽ ይዞ የተነሳውን ሕገ-መንግሥት እንዳያድርሸር ያሰጋል፡ እንደማን በብሩህ ህግጋት፣እንዲሁም ማሻሻያ እንዲደረግለት የተገደደው ህግ ብቻውን ለሚፈፀሙ ፖለቲካዊ ቀውሶች መፍትሄ እንዳይመጣ ግልጽ ነው፣ የሕጉ ትግበራ የታለመለትን መፍትሔ እንዲያመጣ ከተፈለገ ከሕጉ ጋር ተናባቢ፣ ተቋማዊ ዓላማን አስፈላጊ ነው። ልዩ ልዩ የጊዜ አሥተያየት ማራዘሚያዎች ማስቀረት የሚቻለው፣ ያ ከሴት የሚያረጋግጡ አንዳንድ ፖለቲካዊ እና ተቋማዊ እርምጃዎችን መውሰድ ሲቻል ብቻ ነው። ከዚን ደቀ መዛሙርት የሚቋቋሙትን ጊዜያዊ አሥተዳደር የሥልጣን ዘመን ማራዘም፣ ብቻ ሥራ አሥፈፃሚውን፣ መንፈሳዊ ሥራውን እንዳይከታተሉት እንዳያዘናጋው አንዳች መላ ማበጀትም አስፈላጊ ይሆናል። ከዚ በተጨማሪ፣ የክትትል እና የቁጥጥር መላዎችን መንደፍና መተግበር፣ እንዲቀጥሉ የጊዜያዊ አሥተዳደሮችን የአፈፃፀም መመዘኛዎች በግልጽ ማስቀመጥ፣ አዋጁ የተቀመጠለትን ግብ ለማሳካት ዓይነተኛ አበርክቶ እንደሚረዳ ማስታወስ እንሻለን።
ፍጻሜ
አዋጅ 1373/2017 መጽደቅ አገራዊ አንድነትን እና ሕገ መንግሥታዊ ሥርዓትን ለማጽናት እንዲቀጥሉ ብዙኃነትን እና ያልተማከለ አሥተዳደርን ማረጋገጥ ነባራዊ ሕጎችን ማሻሻል እንደሚያስፈልግ አሳየ፡ አዋጁ የቀደሙ ከፍቴዎችን በትዕግስት ጥረት የሚያደርግ ቢሆንም፣ እሱነቱ የሚረጋገጠው ግን እንደ ምሳሌያዊ ሰብዕና በምናራም የፖለቲካው አቋም ብቻ ነው። የሕገ መንግሥት ፖለቲካዊ ዕሴቶች ራስን በራስ የማስተዳደር መብት እና በጋራ የመወሰን ስልጣን እንዳይሸረሸሩና የጊዜያዊ አሥተዳደሮ እንዲመሩ የማዕከላዊ መንግሥቱን ጣልቃገብነት በጊዜያዊነቶች ላይ ብቻ እንዲገደቡ ማረጋገጥ ያስፈልጋል። የአካል እንዲሳካ ደግሞ፣ ሥልጣን እና ኃላፊነትን የማይነጣጠሉ ግዴታዎች እና ግዴታዎች ማድረግ ተገቢ ነው ብለን እናምናለን፣ ስለምን ቢሉ፣ ጠንካራ እና በያዊ ቦርጭ ቀዳማዊ መርሃ ግብሮች ላይ ቅድመ ጥንቃቄ ሊዝም የሚተገበረው በዚህ መንገድ ብቻ ነውና!